به نقل از «عصر ایران»

عزاداری مدرن و سکولار؛ هشدار‌ها و نگرانی‌ها

تاریخ انتشار: ۱ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۲۹۵۵۳۵

عصر ایران؛ جمشید گیل - در روزهای اخیر آیت‌الله نوری همدانی و روزنامۀ کیهان دربارۀ سکولار شدن مراسم عزاداری امام حسین هشدار دادند. اگر سعید حجاریان یا روزنامۀ شرق چنین هشداری داده بودند، احتمالا اصولگرایان می‌گفتند این اصلاح‌طلبان غربزده، می‌خواهند حساب عزاداران حسینی را از حساب نظام جدا کنند و این "رفراندوم مذهبی" را نادیده بگیرند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ولی وقتی که خود اصولگرایان دربارۀ سکولار شدن مراسم عزاداری هشدار می‌دهند، یعنی پدیده به قدری پدیدار شده که قابل کتمان یا انکار نیست. چنین وضعی دست کم از یک دهه قبل آشکار بود.

گاهی دربارۀ عزاداری معقول و متناسب با شأن مؤمنان و امام حسین، تذکراتی به جوانان مذهبی داده می‌شد ولی خطر سکولار شدن عزاداری ماه محرم چندان پررنگ نبود. بیشتر خطر سکولار شدن حوزه‌های علمیه احساس می‌شد.

شاید یکی از دلایل سکولار شدن عزاداری در برخی از تکایا و هیئات، نفس تکرار مراسم عزاداری باشد. دو سه سال قبل، یکی از روحانیون با انتقاد از نحوۀ "حسین حسین" گفتنِ جوانان حین سینه‌زنی، پرسید کدام آدمی وقتی که پدرش فوت شده، به شکلی ریتمیک، گویی که در دیسکو مشغول رقصیدن است، اسم پدرش را تکرار می‌کند؟

احتمالا علتش این است که وقتی پدر آدم‌ها از دنیا می‌رود، آن‌ها مدتی عزاداری می‌کنند و نهایتا یکبار هم مراسم سالگرد فوت پدرشان را برگزار می‌کنند و بعد از آن، هر چقدر هم یاد و خاطرۀ پدرشان برایشان عزیز باشد، مراسم عزاداری برای او برپا نمی‌کنند. اما مراسم عزاداری ماه محرم، هر سال تکرار می‌شود و کسی که مثلا از ده سالگی تا هشتاد سالگی در این مراسم شرکت می‌کند، ممکن است برای تداوم حضورش در این مراسم، به نوآوری‌هایی نیز نیاز داشته باشد. به عبارت دیگر از عزاداری به مفهوم عام به نوعی آیین تبدیل شده است.

این نوآوری‌ها، تا حدی هم فرمال‌اند. یعنی این طور نیست که فقط از شاعران بخواهیم شعرهای جدید و پرمغز بگویند. عزاداری ماه محرم، رسمی است که تجلی فیزیکی پررنگی هم دارد. به هر حال جوانان در دسته‌های عزاداری، متناسب با ریتم طبل و سنج، حرکت می‌کنند.

 زنجیرزدن و سینه‌زدن هم نهایتا "حرکت"‌هایی است که رخ می‌دهند. حرکت و طبل و سنج و موسیقی و شور جوانی و میل به تجلی، عناصری هستند که ممکن است آیین عزاداری را تا حدی شبیه رقصی دسته‌جمعی کنند.

تعزیه در مراسم عزاداری امام حسین، در واقع حاوی تئاتر و موسیقی بوده. تئاتر در تمدن اسلامی که مستقلا وجود نداشته. موسیقی هم امر ممنوعه‌ای بوده. ایرانیان چون سطح تمدنی بالاتری نسبت به اکثر مسلمین داشتند، هنر نمایش و هنر موسیقی را در پناه نام حسین (ع)، وارد مراسم عزاداری ماه محرم کردند.

بنابراین سکولاریسمی که امروزه حضورش در مراسم عزاداری احساس می‌شود، در ادامۀ همان پدیده‌های مفقوده یا ممنوعه‌ای مثل تئاتر و موسیقی، وارد مراسم عزاداری شده. اگر بعضی عزاداری‌ها آمیخته شده‌اند با آهنگ‌ها و نورپردازی‌های خاصی که فضای "هیئت" را شبیه فضای "کنسرت" کرده، دلیلش احتمالا این است که برگزاری کنسرت در این کشور چندان آسان نیست و مهم‌تر اینکه، رقصیدن در کنسرت هم امر ممنوعی است.

موسیقی یا ترانه‌ای که اجرایش در کنسرت ممنوع است، وارد مراسم عزاداری می‌شود. زنجیرزدن و سینه‌زدن و دایره‌وار چرخیدن، همراه با ریتم موسیقی‌هایی که مورد تایید نیستند، طبیعتا شبیه نوعی رقص متناسب با موزیک می‌شود. ولو رقصی غم‌آلود و عاری از شادی و خنده.

چنین تحولی در حال وقوع است. قاعدتا اقشار مذهبی سنت‌گرا، مخالف این تحول‌اند. نگارنده هم دربارۀ آن قضاوتی ندارد. آنچه گفته شد، صرفا تبیینی جامعه‌شناسانه بود. یعنی در جامعه‌ای که موسیقی و رقص امور مشکوک و ممنوعی هستند، بعید نیست که این چیزها در جاهایی ظاهر شوند که نباید.

البته هر مردم هر دوره‌ای به آنچه از ابتدا دیده‌اند، خو می‌کنند. کسانی که امروز نگران شباهت مراسم عزاداری به کنسرت‌ موسیقی‌اند، با موسیقیِ مراسم تعزیه مشکلی ندارند. ولی اگر به عصر قبل از صفویه برگردیم، استفاده از موسیقیِ در مراسم عزاداری ماه محرم، احتمالا امر غریبی بوده و خودش نوعی انحراف محسوب می‌شده. ولی عزاداران به تدریج پذیرفتند که این طور هم می‌توان عزاداری کرد.

در کنسرت‌های موسیقی پاپ، معمولا آدم‌های گردن‌کلفتی ایستاده‌اند تا مبادا جوانانی که کلی پول هم پرداخته‌اند بابت حضور در کنسرت، حرکاتی کنند متناسب با ریتم موسیقی. اما در هیئت‌های عزاداری امام حسین، نمی‌توان مشتی قلچماق را بر سر عزاداران گماشت که مبادا با ریتم موسیقی، چنین کنید یا چنان.

در واقع همان طور که در گذر زمان، موسیقی سنتی از طریق تعزیه وارد مراسم عزاداری ماه محرم شده، در ده پانزده سال اخیر آهنگ‌های پاپ ایرانی و در چند سال اخیر "فضای کنسرت پاپ" به بعضی از هیئت‌های عزاداری راه یافته و احتمالا در آینده شاهد تشدید این هم‌آمیزیِ نوظهور خواهیم بود.

همان طور که گذشتگان نتوانستند مانع هم‌آمیزیِ "تئاتر" و "موسیقی" با "عزاداری" شوند، بعید است که ناراضیان فعلی نیز بتوانند جلوی آمیزش‌های فرهنگی نوپدید را بگیرند. اینکه کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه ببینیم و بگوییم این تحول کار دشمن است، واقعیت را تغییر نمی‌دهد.

واقعیت این است که جوانان عزادار فعال در هیئات هم، در جهانی زندگی می‌کنند که سکولاریسم و مدرنیسم از در و دیوارش می‌بارد. بنابراین عجیب نیست که فرم عزاداری آن‌ها نیز کم‌وبیش مدرن و سکولار شود.

 فرم سنتی عزاداری نیز، روزگاری مدرن محسوب می‌شد و چندان باب طبع سنت‌گرایان سده‌های قبل نبود. البته تاکید بر اشعار پرمغز، اشعاری که سطحی و سخیف و خرافی نباشند، تاکید معقولی است. ولی نباید فراموش کرد که محتوا نیز مثل فرم کم‌وبیش محتاج نوآوری است. به قول شاعر: سخن نو آر که نو را حلاوتی‌ست دگر.

 

کانال عصر ایران در تلگرام

منبع: عصر ایران

کلیدواژه: عزاداری مراسم عزاداری ماه محرم وارد مراسم عزاداری سکولار شدن امام حسین

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۲۹۵۵۳۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مظلوم‌تر از تئاتر، موسیقی اصیل ایرانی است/تخصیص یارانه دولتی برای سفره فرهنگی مردم

به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا،‌ کنسرت «اشعار نو از نغمه‌های کهن» در نوزدهمین شب موسیقی فرهنگسرای ارسباران در شب‌های پنج شنبه و جمعه، ۶ و ۷ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ برگزار شد. در این کنسرت که به سرپرستی محمدرضا برزین و خوانندگی صادق شیخ زاده اجرا شد، تصنیف‌ها و قطعات پیش در آمد اصفهان، شاه ختایی، پنبه جاری، المنت و لله، کهربا، نخجیر، ریشه در خاک، حریم یار، کردی و آفتابکاران با آهنگسازی علی اصغر بهاری، محمد رضا برزین، صادق شیخ زاده و قطعاتی با ملودی‌های قدیمی و محلی بر اساس اشعاری ازهوشنگ ابتهاج، فریدون مشیری، فاضل نظری، علی حاتمی، حامد عسگری و اشعار محلی اجرا شد.

صادق شیخ زاده خواننده درباره این کنسرت گفت‌وگویی با خبرگزاری آنا انجام داده که مشروح آن را می‌خوانید:

لطفا درباره جزییات این کنسرت برایمان توضیح بدهید .

کنسرت نغمه‌های کهن یا اشعاری نو از نغمه‌های کهن یک اجرای دغدغه انگیز برای شنیده شدن نغمه‌های با اصالت است، آنچه که امروزه بیشتر مردم در ارتباط با گذشته با آن در ارتباط هستند. تمام تلاشمان این بود که بتوانیم در قالب یک موسیقی اصیل به بازخوانی نغمه‌هایی بپردازیم که برگرفته از موسیقی فولکلور، موسیقی دستگاهی یا برگرفته از رسوم و آیین‌های مناطق مختلف  هستند تا با اشاعه آنها مردم شعر تازه بشنوند و فضایی تداعی کنیم که اگر چه به جهت کلامی به مردم نزدیکتر است، اما ممکن است نغمه‌های آن در طول سالیان سال فراموش شده باشد.

چطور شد در فرهنگسرای ارسباران اجرا رفتید؟

از سویی به جهت حمایت‌های فرهنگسرای ارسباران و اینکه تصمیم گرفتیم جایی اجرا برویم که مردم هم قدرت خرید داشته باشند و بتوانند در این کنسرت شرکت کنند و خوشبختانه استقبال هم از کنسرت خوب بود به طوریکه یک سانس را به دو سانس در دو شب رساندیم ، امیدواریم این استقبال ادامه پیدا کند و بتوانیم در روزهای دیگر هم اجرا داشته باشیم

درباره قطعات و سازندگان آن هم برایمان توضیح دهید؟

اجرا توسط قطعات تنظیم و یا ساخته شده محمدرضا برزین اتفاق می‌افتد که نوازنده خوبی در ساز سه تار است، سنتور را سوها شمعدانی،‌عود آناهیتا نصیریان، سازهای کوبه‌ای پویان توکلی ، تنبک امیرحسین تات و ساز سه تار با مسعود صادقی است.

با توجه به مبالغ بالای کنسرت‌ها در این ایام، چقدر قدرت خرید مردم و حضور عموم برای شرکت در این کنسرت برایتان اولویت داشت؟

در واقع این نکته برایمان حائز اهمیت بود، چقدر هم خوب است که دولت و حاکمیت بخشی از هزینه‌های کنسرت‌ها را تقبل کند. بدون تعارف این تعداد کنسرتی که هر شب در کشور برگزار می‌شود اگر بخشی از هزینه‌ها را هم دولت بدهد، خیلی استقبال چشمگیر می‌شود، بنابراین سر سفره فرهنگی مردم باید یارانه‌های دولتی با حمایت‌هایی این چنین داشته باشیم که خوشبختانه ما توانستیم از آن برخوردار شویم.

ما امروز می‌بینیم که حتی خواننده‌های شهیر موسیقی ایرانی روی به موسیقی‌های الکترونیک و موسیقی‌های غیر ایرانی می‌آورند، حتی به نظر من آن موسیقی‌ها موسیقی‌های پاپ نیست همانطور که بهتر از من می‌دانید موسیقی پاپ موسیقی مردمی هست بنابراین یک موسیقی می‌تواند موسیقی کلاسیک باشد، فولکلور باشد حتی سنتی باشد به خاطر فرم اجرا ولی پاپ تلقی شود، یعنی جمیع مردم با آن احساس نزدیکی کنند، حتی این موسیقی‌هایی که توسط بعضی از خواننده‌ها اجرا می‌شود و به روی صحنه می‌رود موسیقی‌های پاپ نیستند.

البته برخی هم موسیقی خاص هستند، موسیقی که در ژانر موسیقی الکترونیک، موسیقی کلاسیک، حتی موسیقی کلاسیک غربی است ولی باز این حرف به این منظور و به این مفهوم نیست که آن‌ها نباید باشد چرا آنها هم باید باشند، اما اقبال صد درصدی خوانندگان موسیقی اصیل ایرانی به آن موسیقی‌ها منجر به این می‌شود که این سمت ما خیلی خالی باشیم ما خیلی تنها و معدود باشیم امروزه شما می‌شنوید که توسط یک سلسله از هنرمندان عزیز و گرامی ابراز نگرانی درباره تئاتر وجود دارد،‌ این هم به جا است اما واقعا باید بگویم که مظلوم‌ تر از تئاتر، موسیقی اصیل ایرانی است حتی موسیقی سنتی هم نه، موسیقی اصیل ایرانی.

متأسفانه به دلیل ذائقه‌ای که توسط عده‌ای بین مردم ایجاد شده، دافعه نسبت به سازهایی چون سه تار، سنتور،‌عود، سازها کوبه‌ای و آواز ایرانی ایجاد شده است، در صورتی که اینها شاخه‌های موسیقی اصیل ایرانی هستند. 

شما سالهاست که در عرصه آواز ایرانی فعالیت می‌کند، دراین باره چه تجربیاتی دارد و برایمان بگویید.

به عنوان کسی که برنامه های مختلف داشته‌ام می‌گویم، که اتفاقاً مردم در مناسبت‌های آیینی خودشان بسیار هم علاقمند این موسیقی و آواز‌ها هستند، اگر این آواز‌ها درست طراحی شود برای لحظات خلوت آدمی فوق العاده است.

ما انسان‌ها دارای حالت‌های مختلف، متنوع و گوناگونی به جهت روانی هستیم و برای هر کدام از این حالت‌ها موسیقی خاص خود را طلب می‌کنیم و مثل یک نوع تغذیه روحی است، به همین دلیل ما به تمام فرهنگ‌ها که از دل فرهنگ خودمان بیرون می‌آید ادای دین می‌کنیم و به آن اصالت می‌دهیم و در این مواجهه هم نیاز داریم که هر کدام از آنها را مصرف کنیم اتفاقاً موسیقی جدی هم موسیقی مصرفی است، اما موسیقی مصرف شده برای حالات خاص آدمی و هر آدمی البته حالات خاص خودش را دارد اما این طیف حالت‌ها از چند گونه بیرون نیست و من امیدوارم که این نوع اجراها مورد حمایت قرار بگیرد.

بنابراین اگر حمایت درستی صورت گیرد، اقبال مردمی هم زیاد می‌شود و ما با فوجی از مخاطب روبه رو می‌شویم، در حال حاضر کنسرت‌هایی که در سالن‌های مجلل برگزار می‌شوند که بعضا حتی استانداردهای ابتدایی موسیقی را هم ندارند. ما سالن تخصصی اجرای کنسرت کم داریم اما هستند اندازه‌ای که کارمان راه بیافتد.

انتهای پیام/